Badanie moczu jest jednym z podstawowych badań laboratoryjnych, zlecanych standardowo przez lekarzy przy podejrzeniu nieprawidłowości w pracy organizmu. To niedrogie i proste badanie przynosi bowiem wiele istotnych informacji o stanie zdrowia pacjenta. Pośród kilku parametrów liczbowych, na wyniku każdorazowo widoczny jest również opis koloru moczu. Okazuje się, że ta pozornie błaha cecha może świadczyć o toczącym organizm schorzeniu, które nie daje na razie poważniejszych lub jednoznacznych objawów. O ile określenie poszczególnych stężeń może wykonać specjalistyczna placówka, o tyle podstawowe parametry wizualne powinniśmy obserwować sami.
Punkt wyjścia, czyli mocz u osoby zdrowej
Mocz – inna nazwa uryna – jest wydalanym na zewnątrz płynem ustrojowym, zawierającym bezużyteczne lub szkodliwe produkty przemiany materii. Jest to jeden z mechanizmów samooczyszczania się organizmu. Mocz w swojej ostatecznej postaci powstaje w nerkach, stanowiących centralną jednostkę filtrowania w ludzkim ciele. Jest zbierany w pęcherzu moczowym i po jego przepełnieniu usuwany w cyklu kilku razy na dobę. Jednorazowo człowiek wydala około 300-400 ml tego płynu – przy założeniu, że przyjmuje prawidłową ilość płynów w ciągu dnia. Dobowo jest to około 600-2500 ml. I właśnie – ilość i jakość wydalanego moczu w dużej mierze zależy od nawodnienia organizmu i w sposób bardzo charakterystyczny szybko wskazuje na pojawiające się odwodnienie. Nawet, jeśli inne symptomy nie zdążyły się jeszcze pojawić. Odwodnienie natomiast – zwłaszcza długotrwałe, pogarsza kondycję całego organizmu i zwiększa ryzyko rozwoju poważniejszych schorzeń. Dlatego obserwacja i zwracanie uwagi na zmiany w wyglądzie moczu powinny się stać nawykiem.
Mocz w 96 % składa się z wody, około 2,5 % stanowią azotowe produkty przemiany materii i 1,5 % – sole mineralne. Kolor smak i zapach nadają mu śladowe ilości barwników żółciowych. Poza wymienionymi wyżej składnikami, w moczu osoby zdrowej nie powinno się znajdować nic więcej. Nasz niepokój powinny więc wzbudzić, zarówno procentowa zmiana poszczególnych frakcji jak i obecność wszelkich innych elementów – cukru, białek, czerwonych i białych krwinek, ani bakterii. Mocz osoby zdrowej przybiera postać klarownego, rzadkiego płynu o kolorze określanym jako słomkowy. Specjalistyczne laboratoria moją specjalne wskaźniki porównawcze do określania koloru moczu, zresztą wprawne oko doświadczonego laboranta w mig wykrywa podejrzane nieprawidłowości w tym zakresie. W sieci również można znaleźć paski porównawcze z nadrukowaną skalą barw i mniej lub bardziej prawidłowym jej opisem. Ponieważ jednak trudno jednoznacznie zdefiniować, co autor tych danych porównawczych miał na myśli, lepiej zdać się na własne obserwacje i nauczyć wyciągać wnioski. Otóż – zdecydowanie bardziej miarodajne są zauważone w porę zmiany w wyglądzie moczu, który zazwyczaj jest inny. W takim momencie powinna zapalić się lampka awaryjna.
Co oznaczają poszczególne odchylenia w kolorze moczu
Zmiany w kolorze nie muszą od razu zwiastować poważnych następstw. W dużej mierze płyn ten jest zależny od tego, co jedliśmy w ostatnim czasie, jak intensywnie spędzamy czas oraz czy nawadniamy się wystarczająco. Przykładowo:
- bardzo jasny, prawie przezroczysty płyn może świadczyć o dużej ilości przyjętych płynów, natomiast zagęszczony, przyjmujący barwę intensywnie żółtą wskazuje na odwodnienie – to już powinno wywołać odpowiednie działania;
- mocz koloru różowego, czerwonawego czy jasnobrązowego może pojawić się po spożyciu buraków lub owoców jagodowych oraz innych produktów zawierających mocne barwniki;
- zmiana koloru nawet na pomarańczowy może być efektem używania chwilę wcześniej środków przeczyszczających;
- niektóre leki zmieniają obraz moczu – takie informacje powinniśmy potwierdzić czytając ulotkę danego preparatu;
- ciemnożółta lub pomarańczowa barwa może pojawić się w trakcie przyjmowania dużych dawek witaminy z grupy B oraz betakarotenu;
- może zdarzyć się że zobaczymy w ubikacji mocz o zabarwieniu niebieskim lub zielonym – może to być wynik przyjęcia sztucznych barwników produktach spożywczych lub lekach lub będący składnikiem niektórych preparatów błękit metylenowy
- mocz zaczerniony pojawia się podczas przyjmowania preparatów z żelazem.
Powyższe zmiany należy obserwować. Istotne jest , że po czasie ekspozycji na działanie wymienionych czynników wszystko powinno powrócić do normy. Jeśli jednak zmiany utrzymują się, bądź nie wynikają z opisanych wyżej incydentów – należy zgłosić się do lekarza i poprosić o skierowanie na badanie moczu.
Kiedy robi się poważnie
Niżej podane są przykłady, które powinny wzbudzić niepokój i zmobilizować do kontroli stanu zdrowia. I tak:
- ciemnożółty i coraz gęstszy mocz oraz zmniejszająca się częstotliwość wizyt w toalecie świadczą zdecydowanie o chronicznym odwodnieniu – nie wolno tego lekceważyć!
- pomarańczowy odcień – może świadczyć o problemach z woreczkiem żółciowym;
- mocz brązowy sygnalizuje problemy z wątrobą (marskość, zapalenie) oraz przerzuty nowotworu;
- kolor czerwony aż do czerwonobrunatnego pojawia się razem z obecnością krwi – to może być choroba nerek lub pęcherza;
- odcień czerwonoróżowy wywołują moczany pojawiające się w przebiegu dny moczanowej;
- mocz niemal przezroczysty – zwłaszcza w przypadku sportowców może świadczyć o tzw przewodnieniu hipotonicznym. Oznacza to – ni mniej ni więcej – zatrucie wodą ! czyli stan, w którym w organizmie jest za dużo wody, zaś we krwi za mało sodu. Zdarza się, że bezbarwny mocz towarzyszy cukrzycy.
